شهریور 16, 1404
0
0
داروهای ساختنی یا همان داروهای ترکیبی بخش مهمی از علم داروسازی هستند که نقش ویژه ای در درمان بیماران با نیازهای خاص ایفا می کنند. این داروها بر اساس شرایط منحصر به فرد بیمار، توسط داروساز در داروخانه یا مراکز بیمارستانی تهیه می شوند. با وجود پیشرفت صنعت داروسازی و تولید انبوه داروهای استاندارد، همچنان مواردی وجود دارد که بیماران به ترکیبات خاص و فرمولاسیون های غیر آماده نیاز پیدا می کنند. در این مقاله به معرفی داروهای ساختنی، اهمیت آن ها در درمان بیماران، اصول تهیه و نگهداری، نکات ایمنی و منابع علمی معتبر برای داروسازان می پردازیم.
داروهای ساختنی همان فرآورده هایی هستند که بر اساس نسخه پزشک و شرایط خاص بیمار در داروخانه یا لابراتوار تهیه می شوند. بر خلاف تصور رایج در کشور ما که این داروها بیشتر به عنوان کرم ها و پمادهای پوستی شناخته می شوند، در جهان بیشترین سهم داروهای ترکیبی مربوط به فرآورده های خوراکی است.
این ترکیبات می توانند شامل محلول، سوسپانسیون، قرص، کپسول، شیاف (Non-sterile Compounding) یا حتی فرآورده های تزریقی و چشمی (Sterile Compounding) باشند. اغلب این داروها برای بیمارانی تجویز می شوند که داروی مورد نظرشان در بازار وجود ندارد یا شکل دارویی آماده آن به دلیل ناپایداری یا تقاضای پایین تولید نمی شود؛ مانند محلول خوراکی کاپتوپریل یا امپرازول. جالب است بدانید که پیش از دهه 1950 میلادی، بیش از 80 درصد داروها به صورت ترکیبی در داروخانه ها تهیه می شدند.
بر خلاف داروهای صنعتی که در کارخانه ها تحت شرایط سختگیرانه و استانداردهای بین المللی (cGMP) تولید می شوند، داروهای ساختنی در مقیاس محدود و در شرایط ساده تر تهیه می شوند. همین موضوع باعث می شود که این فراورده ها نیاز به دقت و مراقبت بیشتری داشته باشند.
به دلیل نبود آزمایش های جامع پایداری، این داروها ماندگاری طولانی ندارند. برای مثال محلول های آبی معمولا تا دو هفته و پمادها یا فرآورده های جامد حداکثر تا سه ماه قابل نگهداری هستند. این محصولات باید ترجیحاً در یخچال نگهداری شوند. نکته مهم این است که روی بسته بندی آن ها به جای تاریخ انقضا (Expiry date)، عبارت تاریخ دورریز (Discard date) درج می شود و پس از آن، حتی اگر دارو باز نشده باشد، دیگر قابل مصرف نیست.
تهیه داروهای ترکیبی تنها با داشتن نسخه پزشک کافی نیست، بلکه باید در محیطی مجهز و مطابق با استانداردها انجام شود. داروساز برای این کار به فضایی مجزا و ابزارهایی مانند ظروف مدرج شیشه ای، هاون، اسپاتول و سینک آب گرم و سرد نیاز دارد.
جالب است بدانید که در همه موارد نیازی به استفاده از ماده موثره خالص نیست. گاهی می توان از اشکال دارویی آماده مانند قرص کاپتوپریل یا پروپرانولول برای تهیه سوسپانسیون یا ساشه استفاده کرد. با این حال مهمترین اصول در ساخت داروهای ترکیبی عبارتند از:
برای بسته بندی نیز باید از ظروف کهربایی مقاوم به نور و رطوبت استفاده شود. برچسب دارو باید شامل اطلاعاتی مانند نام و دوز دقیق دارو، اجزای فرمولاسیون، نام بیمار، تاریخ تهیه، تاریخ دورریز، دستور مصرف و شرایط نگهداری باشد. علاوه بر این، داروساز موظف است دفترچه ای به نام Master Formula Sheet داشته باشد که در آن جزئیات کامل ساخت، مواد مصرفی، منبع مواد اولیه، دستور مصرف، شرایط نگهداری و نام افراد مسئول ثبت شده باشد.
داروهای ساختنی ترکیبی از هنر و دانش داروسازی هستند که می توانند در بسیاری از شرایط درمانی نادر یا خاص به کمک بیماران بیایند. این فراورده ها امکان شخصی سازی درمان را فراهم می کنند و در مواردی که داروی آماده در بازار وجود ندارد، تنها گزینه موجود برای ادامه درمان محسوب می شوند.
هرچند ساخت داروهای ترکیبی با محدودیت هایی مانند پایداری کوتاه مدت و نیاز به شرایط نگهداری خاص همراه است، اما در صورت رعایت اصول علمی و استانداردهای ایمنی می توانند نتایج بسیار مثبتی به همراه داشته باشند. از سوی دیگر، این فرآیند برای داروسازان فرصتی است تا از آموخته های خود بهره برده و علاوه بر ارتقای کیفیت خدمات دارویی، به افزایش ارزش و کارآمدی داروخانه نیز کمک کنند.
اولین دیدگاه را شما بنویسید