شیمی درمانی و نقش آن در فعال‌ سازی سرطان خفته

شیمی درمانی همواره به عنوان یکی از پایه‌های اصلی مقابله با سرطان شناخته شده است، اما پژوهش‌های جدید از چین حاکی از آن است که این روش درمانی می‌تواند به شکلی پارادوکسیکال، زمینه‌ساز بازگشت بیماری و گسترش تومور به سایر اندام‌ها شود. نتایج یک مطالعه تازه نشان می‌دهد که شیمی درمانی ممکن است با فعال کردن سلول‌های سرطانی خفته، خطر متاستاز را افزایش دهد. این در حالی است که پژوهشگران راهکاری نوآورانه برای مقابله با این خطر ارائه کرده‌اند که می‌تواند آینده درمان‌های ترکیبی سرطان را متحول کند.

فعال‌ سازی سلول‌ های سرطانی خاموش توسط شیمی درمانی

در بدن بسیاری از بیماران سرطانی، سلول‌هایی به نام سلول‌های سرطانی خفته (Dormant Tumor Cells – DTCs) وجود دارند که پس از درمان اولیه، به مدت ماه‌ها یا حتی سال‌ها در حالت غیر فعال باقی می‌مانند. این سلول‌ها یکی از دلایل اصلی بازگشت سرطان هستند. اما چه عاملی آن‌ها را دوباره بیدار می‌کند؟

• پژوهشگران انستیتو تغذیه و سلامت شانگهای با بهره‌گیری از یک فناوری ردیابی دقیق به نام DormTracer موفق به شناسایی یکی از این عوامل تحریک‌کننده شده‌اند: شیمی درمانی. بر اساس نتایج این مطالعه:
• داروهای شیمی درمانی پرکاربرد مانند دوکسوروبیسین و سیس پلاتین می‌توانند عامل فعال‌سازی سلول‌های سرطانی خفته باشند.
• این داروها به طور غیرمستقیم با ایجاد یک محیط التهابی، بستر مناسبی برای فعال‌سازی دوباره این سلول‌ها فراهم می‌کنند.
• آزمایش‌های انجام شده در مدل‌های حیوانی نشان داده‌اند که پس از شیمی درمانی، احتمال متاستاز افزایش می‌یابد.

مکانیسم زیستی فعال‌ سازی سلول‌ های سرطانی خفته

پژوهشگران موفق شده‌اند زنجیره‌ای از واکنش‌های بیولوژیکی را کشف کنند که از طریق آن شیمی درمانی به طور ناخواسته، باعث بیداری و تکثیر دوباره سلول‌های توموری می‌شود. این فرآیند از چند مرحله تشکیل شده است:

• پیری سلولی: شیمی درمانی باعث پیری زودرس در سلول‌های سالم اطراف تومور می‌شود، به ویژه در فیبروبلاست‌ها.
• ترشح پروتئین‌های التهابی: این سلول‌های پیرشده، پروتئین‌هایی التهابی ترشح می‌کنند که باعث تغییر در محیط بافتی می‌شود.
• فعال‌سازی نوتروفیل‌ها: پروتئین‌های مذکور منجر به فعال شدن نوتروفیل‌ها شده و این سلول‌ها ساختارهایی به نام تله‌های خارج‌سلولی نوتروفیلی (NETs) تشکیل می‌دهند.
• ایجاد شرایط مساعد برای متاستاز: NETها ساختار ماتریکس خارج‌سلولی را تغییر داده و محیطی مناسب برای بیداری، رشد و مهاجرت سلول‌های سرطانی خاموش ایجاد می‌کنند.

راهکار علمی برای جلوگیری از بازگشت سرطان: ترکیب داروهای سنولیتیک با شیمی درمانی

در ادامه این پژوهش، محققان راهکاری پیشگیرانه پیشنهاد داده‌اند که می‌تواند جلوی این روند معیوب را بگیرد. آن‌ها ترکیب داروهای شیمی درمانی با گروهی از داروها به نام سنولیتیک‌ها (Senolytics) را بررسی کردند. این داروها می‌توانند سلول‌های پیر و التهابی را حذف کنند و از ایجاد محیط مستعد برای متاستاز جلوگیری کنند.

دو داروی سنولیتیک اصلی که در این پژوهش استفاده شده‌اند عبارت‌اند از:

• داساتینیب (Dasatinib)
• کوئرستین (Quercetin)
• ترکیب این داروها با دوکسوروبیسین، در مدل‌های حیوانی باعث کاهش قابل توجه در میزان متاستاز و بیداری سلول‌های خفته شد.

محققان این ترکیب دارویی را با نام غیررسمی کاکتوس DQ معرفی کرده‌اند که از حروف اول داروها گرفته شده است.

آزمایش‌ های بالینی و آینده درمان سرطان

نتایج به‌دست‌آمده از آزمایش‌های حیوانی، زمینه‌ساز آغاز کارآزمایی‌های بالینی بر روی انسان شده است. هم‌اکنون یک مطالعه بالینی در حال انجام است که ترکیب شیمی درمانی و داروهای سنولیتیک را بر روی بیماران مبتلا به سرطان سینه بررسی می‌کند.

• این مطالعه به دنبال آن است که مشخص کند آیا می‌توان با استفاده از درمان ترکیبی، خطر بازگشت سرطان را به میزان قابل توجهی کاهش داد یا خیر.
• در صورت موفقیت‌آمیز بودن نتایج، امکان استفاده از این ترکیب درمانی در سایر انواع سرطان نیز وجود دارد.
• همچنین فناوری DormTracer می‌تواند به عنوان ابزار ردیابی پیشرفته در درمان‌های شخصی‌سازی شده سرطان مورد استفاده قرار گیرد.

نتیجه‌ گیری

این تحقیق ارزشمند نشان می‌دهد که حتی درمان‌های پذیرفته‌شده مانند شیمی درمانی نیز ممکن است پیامدهای ناخواسته‌ای داشته باشند که نیازمند درک عمیق‌تر و راهکارهای پیشگیرانه است. استفاده از داروهای سنولیتیک در کنار شیمی درمانی می‌تواند راهی نوین برای مهار یکی از چالش‌برانگیزترین بخش‌های درمان سرطان یعنی بازگشت بیماری باشد. نتایج این مطالعه که در نشریه Cancer Cell منتشر شده، امید تازه‌ای برای توسعه درمان‌های ایمن‌تر و مؤثرتر علیه سرطان فراهم کرده است.