آذر 11, 1404
0
0
طرحواره ها ساختارهای عمیق و ناهشیاری هستند که از سال های ابتدایی زندگی شکل می گیرند و مانند یک نقشه ثابت، نحوه برخورد ما با جهان، دیگران و حتی خودمان را هدایت می کنند. یکی از طرحواره هایی که می تواند فشار سنگینی بر روان وارد کند، طرحواره تنبیه است. افرادی که گرفتار این طرحواره هستند، جهان را جایی می بینند که اشتباه ها باید بدون هیچ انعطافی پاسخ داده شوند؛ نه با یادگیری و رشد، بلکه با مجازات و سخت گیری. این نگاه سخت و مطلق به خطاها، در زندگی روزمره، روابط و احساس ارزشمندی افراد تاثیر عمیق می گذارد. در این مقاله، به شکلی جامع ریشه ها، نشانه ها و راه های درمان طرحواره تنبیه را بررسی می کنیم.
پیش از پرداختن به نشانه ها و ریشه ها، لازم است تعریف روشن و ساده ای از این طرحواره داشته باشیم. طرحواره تنبیه الگویی ذهنی است که فرد را متقاعد می کند اشتباه، نقص یا خطای انسان باید با مجازات همراه باشد. این مجازات می تواند علیه خود فرد باشد یا علیه دیگران. نتیجه چنین الگوهایی، کاهش انعطاف پذیری روانی، دشواری در همدلی و افزایش انتقادگری در روابط است.
طرحواره تنبیه یا تله تنبیه در واقع یکی از طرحواره های ناسازگار اولیه است که در نظریه طرحواره درمانی معرفی شده. فرد در این طرحواره باور دارد که خطاها ذاتاً غیرقابل پذیرش هستند و بخشش یا درک اشتباهات نشانه ضعف است. این نگاه سخت گیرانه می تواند فرد را در چرخه احساس گناه، خشم، تنفر از خود و سرزنش دائمی نگه دارد و مانع رشد طبیعی او شود.
پیش از ورود به مثال ها و نشانه ها، باید درک کنیم که این طرحواره چگونه در شخصیت ریشه می دواند. افراد مبتلا به این طرحواره معمولاً تصویر ثابتی از جهان دارند؛ جهانی که در آن خطا جایی برای بخشش ندارد. این نگاه اغلب از دوران کودکی و تجربه قوانین خشک و رفتارهای تنبیهی شکل می گیرد و به درون فرد منتقل می شود. در چنین حالتی، فرد حتی زمانی که هیچ خطری وجود ندارد، همچنان به خود سخت می گیرد و قوانین سفت و سختی را دنبال می کند.
برخی ویژگی های رایج در این طرحواره شامل موارد زیر است:
هر طرحواره در سه سطح بروز می کند: افکار، احساسات و رفتار. طرحواره تنبیه نیز در همین سه بخش خود را نشان می دهد. این نشانه ها معمولاً در موقعیت هایی فعال می شوند که فرد یا دیگران مرتکب اشتباه می شوند. در این لحظه، صدای درونی سخت گیر فعال می شود و فرد خود یا دیگران را سزاوار مجازات می داند.
در ادامه، نشانه های طرحواره تنبیه را در سه دسته بررسی می کنیم.
پیش از هر واکنش هیجانی یا رفتاری، نوع نگاه فرد به اشتباه تعیین کننده است. افراد گرفتار این طرحواره، خطا را چیزی مطلق، خطرناک و نابخشودنی می دانند. آن ها معمولاً با افکاری مانند «باید مجازات شوم» یا «این اشتباه قابل تحمل نیست» زندگی می کنند. چنین افکاری اعتماد به نفس فرد را کاهش داده و او را در چرخه انتقادگری نگه می دارد.
وقتی افکار تنبیهی فعال شوند، رفتارهای آسیب زا نیز ظاهر می شوند. افراد ممکن است با سخت گیری زیاد در روابط، محروم کردن خود از شادی یا حتی تخریب روابط واکنش نشان دهند. این رفتارها معمولا پس از یک اشتباه کوچک شکل می گیرند و کیفیت زندگی فرد را کاهش می دهند.
هیجانات در این طرحواره اغلب سنگین، تند و دردناک هستند. احساس گناه، خجالت، خشم و شرم از مهم ترین این احساسات هستند. فرد ممکن است احساس کند به اندازه کافی خوب نیست و نیاز دارد با تنبیه خود را «اصلاح» کند.
برای درک بهتر این طرحواره، نگاه به رفتار افراد در شرایط واقعی کمک کننده است. تجربه های زیر نشان می دهند که طرحواره تنبیه چگونه می تواند روابط، شغل و حتی سلامت روان فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
در محیط کاری، فرد ممکن است کوچک ترین اشتباه دیگران را نشانه بی مسئولیتی بداند و به جای کمک، با تهدید، پرخاشگری یا اخراج پاسخ دهد. در روابط عاطفی ممکن است شریک زندگی را به خاطر اشتباهات کوچک تنبیه کند یا سکوت های طولانی در پیش بگیرد. در رابطه با خود نیز فرد می تواند با محروم کردن خود از تفریح، خواب، غذا یا کار بیش از حد، خودش را مجازات کند.
هیچ طرحواره ای بدون دلیل شکل نمی گیرد. ذهن کودکان مانند یک ضبط کننده قدرتمند است که رفتار والدین و محیط را جذب می کند و بر اساس آن باورهایی عمیق می سازد. طرحواره تنبیه معمولاً در شرایطی ایجاد می شود که کودک با سخت گیری زیاد، تنبیه های شدید، نبود محبت یا تجربه بی عدالتی روبه رو باشد.
در ادامه مهم ترین ریشه های این طرحواره بررسی می شوند و برای هر یک مثال توضیحی آورده شده است.
درمان این طرحواره نیازمند زمان، تمرین و آگاهی است. خوشبختانه روش های درمانی موثری وجود دارد که می توانند فرد را از چرخه سخت گیری و خودتنبیهی خارج کنند. هدف درمان این است که فرد یاد بگیرد اشتباه بخشی طبیعی از رشد است و مهربانی با خود نه تنها ضعف نیست، بلکه نشانه سلامت روان است.
طرحواره تنبیه یکی از طرحواره هایی است که می تواند فشار روانی زیادی ایجاد کند و کیفیت روابط و احساس ارزشمندی فرد را کاهش دهد. شناخت این طرحواره، نخستین قدم در مسیر درمان آن است. با کمک روش های درمانی، می توان صدای سخت گیر درونی را آرام کرد و جای آن را با مهربانی، پذیرش و رشد داد. اگر احساس می کنید این طرحواره در شما یا اطرافیانتان فعال است، مراجعه به یک روان درمانگر می تواند شروعی موثر و نجات بخش باشد. روان انسان ظرفیت شگفت انگیزی برای تغییر دارد و هر قدم کوچک به سمت خودمهربانی، آینده را روشن تر می کند.
اولین دیدگاه را شما بنویسید