نخستین پیوند ریه خوک به انسان در چین؛ گامی مهم در عرصه بیگانه پیوندی

در یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های پزشکی قرن بیست و یکم، پزشکان چینی موفق شدند برای اولین بار در جهان، ریه یک خوک اصلاح‌شده ژنتیکی را به یک انسان پیوند بزنند. این عمل بر روی مردی ۳۹ ساله که دچار مرگ مغزی شده بود انجام شد و ریه پیوندی توانست تا ۹ روز در بدن گیرنده به فعالیت ادامه دهد. هرچند این آزمایش هنوز فاصله زیادی با کاربرد بالینی دارد، اما نقطه عطفی در حوزه پیوند اعضا از حیوان به انسان یا همان بیگانه‌پیوندی (Xenotransplantation) به شمار می‌رود. این حوزه علمی به دنبال راه‌حلی برای بحران جهانی کمبود اعضای حیاتی همچون قلب، کلیه و ریه است.

جزئیات اولین پیوند ریه خوک به انسان

این عمل توسط تیمی از جراحان در بیمارستان دانشگاه پزشکی گوانگژو چین انجام شد. ریه‌ای که پیوند زده شد، پیش‌تر با شش تغییر ژنتیکی اصلاح شده بود تا خطر پس‌زدن فوری یا همان “پس‌زدگی فوق حاد” (Hyperacute Rejection) کاهش یابد. خانواده بیمار که او به دلیل خونریزی مغزی دچار مرگ مغزی شده بود، اجازه انجام این عمل آزمایشی را صادر کردند.

در ساعات ابتدایی، نتایج عمل بسیار امیدوارکننده بود. ریه جدید توانست عملکرد مناسبی از خود نشان دهد و بدن بیمار واکنش فوق حاد نشان نداد. این موضوع از نظر علمی اهمیت ویژه‌ای داشت، زیرا در بسیاری از پیوندهای حیوان به انسان، پس‌زدگی سریع در چند ساعت نخست رخ می‌دهد. با این حال، پس از گذشت ۲۴ ساعت، علائم اولیه پس‌زدن مشاهده شد. تجمع مایعات در ریه و آسیب بافتی از نخستین نشانه‌های این فرایند بودند. با وجود استفاده از داروهای قوی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، شدت پس‌زدگی به مرور افزایش یافت تا جایی که در روز نهم خانواده بیمار تصمیم گرفتند این آزمایش پایان یابد.

چرا ریه سخت‌ ترین عضو برای پیوند است؟

ریه‌ها نسبت به دیگر اندام‌های بدن شرایط ویژه‌ای دارند. برخلاف کلیه یا قلب، ریه به طور مستقیم با محیط بیرونی در تماس است و همواره در معرض میکروب‌ها، ویروس‌ها و آلودگی‌های محیطی قرار دارد. به همین دلیل، سیستم ایمنی ریه بسیار حساس و فعال است. این ویژگی طبیعی ریه باعث می‌شود که احتمال پس‌زدن عضو پیوندی در آن به مراتب بالاتر از دیگر اندام‌ها باشد.

حتی در پیوندهای انسان به انسان، ریه یکی از پرچالش‌ترین اعضا برای پیوند محسوب می‌شود و نیاز به مراقبت‌های دقیق و استفاده از داروهای متنوع دارد. حال تصور کنید که این پیچیدگی‌ها در بیگانه‌پیوندی چند برابر می‌شوند. همین مسئله باعث شده بسیاری از کارشناسان معتقد باشند رسیدن به پیوند موفق ریه حیوان به انسان ممکن است سال‌ها زمان ببرد.

واکنش کارشناسان و تحلیل علمی آزمایش

انتشار نتایج این آزمایش بازتاب گسترده‌ای در جامعه علمی داشت. دکتر آنکیت بهارات، رئیس بخش جراحی قفسه سینه در دانشگاه نورث وسترن آمریکا، با بررسی تصاویر سی‌تی‌اسکن این آزمایش اعلام کرد که آسیب جدی به ریه وارد شده و نمی‌توان با قاطعیت گفت که پس‌زدگی فوق حاد رخ نداده است.

از سوی دیگر، دکتر آدام گریزمر از دانشگاه نیویورک تأکید کرد که این آزمایش هرچند ارزشمند است، اما نمی‌تواند یک موفقیت بالینی محسوب شود. او به طنز اشاره کرد که «هیچ‌کس برای یک پیوند ریه ۹ روزه ثبت‌نام نمی‌کند». با این حال، بسیاری از دانشمندان این دستاورد را یک گام مهم در مسیر طولانی بیگانه‌پیوندی می‌دانند. به گفته آنان، چنین آزمایش‌هایی به دانشمندان کمک می‌کند موانع ایمنی و ژنتیکی را بهتر بشناسند و در مسیر رفع آن‌ها حرکت کنند.

مسیرهای جایگزین برای آینده پیوند ریه

علاوه بر تلاش برای پیوند مستقیم ریه خوک به انسان، پژوهش‌های دیگری نیز در حال انجام است. یکی از promising‌ترین مسیرها، استفاده از ریه خوک به عنوان داربست (Scaffold) برای رشد سلول‌های بنیادی انسانی است. در این روش، ساختار اصلی ریه حیوان حفظ می‌شود اما سلول‌های آن حذف شده و با سلول‌های انسانی جایگزین می‌گردند. این فناوری می‌تواند در آینده نزدیک‌تر از پیوند مستقیم، راه‌حل عملی‌تری ارائه دهد.

همچنین برخی گروه‌های تحقیقاتی در حال بررسی امکان تولید اندام‌های کاملاً مصنوعی یا اندام‌های زیستی چاپ‌شده با فناوری پرینت سه‌بعدی زیستی هستند. هرچند این فناوری هنوز در مراحل ابتدایی است، اما امید زیادی وجود دارد که در دهه‌های آینده بخشی از بحران کمبود عضو با این روش برطرف شود.

اهمیت بیگانه‌ پیوندی در حل بحران کمبود عضو

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه هزاران بیمار در سراسر دنیا به دلیل نبود عضو مناسب برای پیوند جان خود را از دست می‌دهند. لیست انتظار برای پیوند ریه یکی از طولانی‌ترین فهرست‌هاست، زیرا تعداد اهداکنندگان بسیار محدود است. به همین دلیل، بیگانه‌پیوندی به عنوان یکی از مهم‌ترین زمینه‌های پژوهش در پزشکی نوین مطرح شده است.

پیوند موفق قلب و کلیه خوک به انسان در سال‌های اخیر در آمریکا نشان داده است که این ایده دور از ذهن نیست. اما ریه، به دلیل ساختار پیچیده و حساس خود، همچنان بزرگ‌ترین چالش در این حوزه محسوب می‌شود.

نتیجه‌ گیری

پیوند ریه خوک به انسان توسط پزشکان چینی، هرچند تنها ۹ روز دوام آورد، اما یکی از مهم‌ترین گام‌ها در تاریخ علم پزشکی به شمار می‌رود. این دستاورد نه تنها امید تازه‌ای برای آینده پیوند اعضا ایجاد کرده، بلکه مسیر تحقیقات آینده را نیز روشن‌تر کرده است.

دانشمندان اکنون بهتر از گذشته می‌دانند که چه موانعی در برابر پیوند موفق ریه وجود دارد و چگونه باید با چالش‌های ایمنی و فیزیولوژیکی مقابله کنند. هرچند تا رسیدن به پیوند موفق و پایدار راهی طولانی در پیش است، اما چنین مطالعاتی نشان می‌دهد که تحقق این رویا، دیر یا زود به واقعیت خواهد پیوست.