تأثیر نگران‌ کننده آفت‌ کش‌ ها بر رشد مغز کودکان؛ شواهد تازه از خطر کلرپیریفوس در دوران بارداری

در سال‌های اخیر، مطالعات علمی متعددی درباره اثرات پنهان آفت‌کش‌ها بر سلامت انسان انجام شده است، اما تازه‌ترین یافته‌ها زنگ خطری جدی برای سلامت نسل آینده به صدا درآورده‌اند. پژوهشگران آمریکایی دریافته‌اند که قرار گرفتن مادران باردار در معرض آفت‌کش کلرپیریفوس (Chlorpyrifos) می‌تواند به‌طور مستقیم رشد مغز و مهارت‌های حرکتی کودکان را مختل کند. این تحقیق تازه نه تنها تأیید می‌کند که مواد شیمیایی مورد استفاده در کشاورزی بر سیستم عصبی اثر دارند، بلکه نشان می‌دهد این اثرات می‌توانند سال‌ها پس از تولد باقی بمانند.

ارتباط آفت‌ کش‌ ها با رشد مغز در دوران بارداری

قرار گرفتن جنین در معرض آفت‌کش‌ها در دوران بارداری یکی از عوامل کمتر دیده‌شده اما بسیار مهم در سلامت مغز کودکان است. کلرپیریفوس که ده‌ها سال در مزارع و باغ‌ها به عنوان ماده‌ای مؤثر در کنترل آفات به کار رفته، حالا در تحقیقات جدید به عنوان یکی از عوامل بالقوه آسیب عصبی معرفی شده است.

مطالعه‌ای که توسط تیمی از محققان دانشگاه کالیفرنیای جنوبی انجام شد، نشان داد که مادرانی که در دوران بارداری در معرض این آفت‌کش قرار داشتند، کودکانی با رشد مغزی متفاوت و عملکرد حرکتی ضعیف‌تر داشتند. اسکن‌های MRI از مغز این کودکان نشان داد که بخش‌هایی از قشر مغز، ماده سفید و مسیرهای عصبی دچار تغییرات غیرطبیعی شده‌اند.

پژوهشگران تأکید کردند که کلرپیریفوس می‌تواند از جفت عبور کند و مستقیماً به بافت مغزی جنین برسد، جایی که نورون‌ها در حال شکل‌گیری و اتصال هستند. به گفته آن‌ها، این تأثیرات به احتمال زیاد در مراحل اولیه بارداری آغاز می‌شود و بر رشد مادام‌العمر مغز اثر می‌گذارد.

جزئیات پژوهش و یافته‌ های تصویر برداری مغزی

در این مطالعه، اطلاعات و تصاویر MRI از ۲۷۰ کودک در منهتن نیویورک بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۵ بررسی شد. در آن زمان، استفاده از کلرپیریفوس در منازل هنوز رایج بود، هرچند از سال ۲۰۰۱ سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا استفاده خانگی از آن را ممنوع کرد.

نتایج نشان داد کودکانی که در رحم مادر در معرض این ماده بودند، دچار ضخیم‌شدگی قشر مغز در نواحی مرتبط با حافظه، توجه و مهارت‌های حرکتی شده‌اند. دکتر «بردلی پترسون»، رئیس بخش روان‌پزشکی کودک و نوجوان در دانشگاه کالیفرنیا، در این باره توضیح داد که این تغییرات در سراسر مغز گسترش یافته و می‌تواند کنترل حرکات ظریف مانند نوشتن یا گرفتن اشیا را دشوارتر کند.

پترسون افزود که این تغییرات احتمالاً ناشی از افزایش التهاب و استرس اکسیداتیو در مغز جنین است، فرآیندهایی که به تخریب سلول‌های عصبی و اختلال در اتصال بین نورون‌ها منجر می‌شوند.

اثرات بلند مدت کلرپیریفوس بر سیستم عصبی

آفت‌کش کلرپیریفوس به خانواده ترکیبات ارگانوفسفره تعلق دارد؛ موادی که از نظر ساختاری به گازهای عصبی شیمیایی شباهت دارند و می‌توانند انتقال پیام‌های عصبی را مختل کنند. این ترکیبات، با مهار آنزیمی به نام “استیل‌کولین‌استراز” (acetylcholinesterase)، باعث تجمع غیرطبیعی انتقال‌دهنده‌های عصبی در سیناپس‌ها می‌شوند که در نهایت عملکرد طبیعی مغز را مختل می‌کند.

پژوهش‌های جدیدتر در سال ۲۰۲۴ نیز نشان داده‌اند که قرار گرفتن مداوم در معرض این آفت‌کش‌ها، حتی در مقادیر پایین، ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند اوتیسم، اختلال نقص توجه (ADHD) و آلزایمر را در آینده افزایش دهد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که اثرات کلرپیریفوس تنها به دوران کودکی محدود نیست و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد.

وضعیت جهانی استفاده از کلرپیریفوس و اقدامات پیشگیرانه

با وجود هشدارهای علمی، استفاده از کلرپیریفوس در بسیاری از کشورهای در حال توسعه همچنان ادامه دارد. در حالی که اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۰ استفاده از این ماده را ممنوع کرده، برخی کشورها هنوز به دلیل قیمت پایین و کارایی بالا، از آن در کشاورزی برای محصولات پرمصرفی مانند سیب، مرکبات و سبزیجات استفاده می‌کنند.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) و صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف) بارها بر لزوم جایگزینی آفت‌کش‌های خطرناک با ترکیبات ایمن‌تر تأکید کرده‌اند. از جمله راهکارهای مؤثر می‌توان به استفاده از آفت‌کش‌های بیولوژیکی، ترویج کشاورزی ارگانیک و آموزش کشاورزان درباره ایمنی شیمیایی اشاره کرد.

پژوهشگران همچنین توصیه می‌کنند زنان باردار تا حد امکان از تماس مستقیم یا غیرمستقیم با آفت‌کش‌ها اجتناب کنند، میوه‌ها و سبزیجات را پیش از مصرف به‌دقت بشویند و از مصرف مواد غذایی با منشأ نامشخص پرهیز نمایند.

کاهش جریان خون مغزی در کودکان در معرض آفت‌ کش

یکی از یافته‌های مهم این پژوهش، کاهش چشمگیر جریان خون در مغز کودکانی بود که در دوران جنینی در معرض کلرپیریفوس قرار داشتند. کاهش جریان خون به معنی اکسیژن‌رسانی کمتر به سلول‌های عصبی و در نتیجه عملکرد ضعیف‌تر مغز است. این وضعیت در بلندمدت می‌تواند باعث کاهش تمرکز، اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری شود.

مطالعات مشابه در دانشگاه استنفورد نیز تأیید کرده‌اند که تماس طولانی‌مدت با آفت‌کش‌های ارگانوفسفره حتی در مقادیر اندک، باعث تغییر در عملکرد عروق مغزی می‌شود و می‌تواند یکی از عوامل زمینه‌ساز در بروز اختلالات شناختی در کودکان باشد.

نتیجه‌ گیری

این مطالعه بار دیگر نشان می‌دهد که خطرات آفت‌کش‌ها تنها به محیط زیست محدود نمی‌شود، بلکه مستقیماً بر رشد و آینده نسل انسان تأثیر می‌گذارد. شواهد علمی جدید روشن کرده‌اند که کلرپیریفوس، حتی در سطوح پایین، می‌تواند رشد طبیعی مغز را مختل کرده و بر عملکرد حرکتی و شناختی کودکان اثر منفی بگذارد.

بنابراین، نیاز فوری به سیاست‌های سختگیرانه‌تر برای کنترل و حذف تدریجی این آفت‌کش وجود دارد. همچنین باید با آموزش عمومی، مادران باردار را از خطرات احتمالی قرار گرفتن در معرض این ترکیبات آگاه کرد.