هشدار درباره خطرات ایمنی در طرح بازگشت پوکه واکسن گارداسیل

در ماه‌های اخیر، افزایش تقاضا برای واکسن گارداسیل، که به‌عنوان یکی از مؤثرترین واکسن‌های پیشگیری از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) شناخته می‌شود، باعث ایجاد چالش‌هایی در نظام توزیع دارویی کشور شده است. سازمان غذا و دارو برای جلوگیری از قاچاق و مصرف غیرقانونی این واکسن، دستورالعملی برای بازگشت پوکه‌های تزریق‌شده به داروخانه‌ها صادر کرده است. با این حال، کارشناسان حوزه دارو نسبت به تبعات ایمنی و اجرایی این روش هشدار می‌دهند و معتقدند باید در این سازوکار بازنگری فوری صورت گیرد تا سلامت کادر درمانی به خطر نیفتد.

واکسن گارداسیل و ساز و کار بازگشت پوکه‌ ها

واکسن گارداسیل یکی از دستاوردهای مهم علم پزشکی در پیشگیری از سرطان دهانه رحم و سایر بیماری‌های مرتبط با ویروس HPV است. این واکسن با تحریک سیستم ایمنی بدن، مانع از ابتلا به عفونت‌های ناشی از گونه‌های پرخطر این ویروس می‌شود.

در طرح جدید سازمان غذا و دارو، بیماران موظف هستند پس از تزریق واکسن در مراکز مجاز، پوکه‌ی خالی آن را به داروخانه‌ای که واکسن را تهیه کرده‌اند بازگردانند. هدف از این اقدام، کنترل مصرف، جلوگیری از قاچاق و شفاف‌سازی زنجیره‌ی توزیع عنوان شده است.

با این حال، اجرای این طرح در عمل مشکلات متعددی را به همراه داشته است. کارشناسان هشدار داده‌اند که بازگرداندن فیزیکی پوکه‌های تزریق‌شده، خطر آلودگی، تماس ناخواسته با سوزن و حتی آسیب‌های شغلی برای داروسازان و کارکنان داروخانه‌ها را افزایش می‌دهد.

نگرانی درباره خطرات ایمنی ناشی از سرنگ‌ های جدا نشده از سوزن

ایمنی در محیط‌های دارویی، یکی از اصول غیرقابل‌چشم‌پوشی در نظام سلامت است. هر فرایندی که منجر به افزایش خطر تماس با ابزارهای تزریق یا مواد بیولوژیک شود، باید مورد بازنگری فوری قرار گیرد. بازگرداندن پوکه‌های واکسن بدون ایمن‌سازی کامل، برخلاف پروتکل‌های جهانی ایمنی زیستی است.

به گفته‌ی مجتبی اصیلی، عضو هیئت‌مدیره انجمن شرکت‌های صنعت پخش داروی خراسان رضوی، در برخی موارد، پوکه‌های بازگشتی هنوز شامل سرنگ‌های متصل به سوزن هستند. این وضعیت خطر «نیدل‌استیک» (Needle Stick) یا سوراخ‌شدن تصادفی پوست توسط سوزن آلوده را به همراه دارد؛ خطری که می‌تواند به انتقال بیماری‌هایی مانند هپاتیت یا ایدز منجر شود.

داروسازان از افزایش احتمال بروز این حوادث ابراز نگرانی کرده‌اند و گزارش‌هایی از آسیب‌های شغلی نیز وجود دارد. این موضوع نه تنها سلامت پرسنل داروخانه‌ها را تهدید می‌کند، بلکه نشان‌دهنده‌ی نقص ساختاری در طراحی فرآیند نظارت است.

ناکارآمدی ساز و کار بازگشت فیزیکی پوکه‌ ها

هدف هر سیستم نظارتی باید ایجاد تعادل میان کنترل قانونی و حفظ ایمنی باشد. هنگامی که یک روش اجرایی باعث افزایش خطر و کاهش کارایی شود، به جای پیشگیری، به عاملی برای آسیب تبدیل می‌شود.

طبق گفته‌ی اصیلی، الزام بیماران به بازگرداندن پوکه‌ی واکسن، منجر به افزایش رفت‌وآمدهای غیرضروری و اتلاف وقت می‌شود. بیماران باید چندین بار بین مرکز تزریق و داروخانه رفت‌وآمد کنند و کارکنان داروخانه نیز باید پوکه‌ها را جمع‌آوری، نگهداری و بررسی کنند. این فرایند علاوه بر افزایش احتمال آلودگی، باعث کاهش سرعت خدمت‌رسانی و ازدحام در داروخانه‌ها شده است.

از منظر بهداشت عمومی، انباشته‌شدن پوکه‌ها در فضای داروخانه، خود تهدیدی برای سلامت محیط محسوب می‌شود. به گفته‌ی متخصصان کنترل عفونت، هر ماده‌ی بیولوژیکی آلوده باید در محل تزریق امحا شود، نه اینکه به چرخه‌ی توزیع بازگردد.

راه‌ حل‌ های جایگزین: رهگیری دیجیتال داروها

تحول دیجیتال در صنعت داروسازی طی دهه‌ی اخیر، امکان رهگیری لحظه‌ای داروها را فراهم کرده است. این فناوری‌ها، از بارکدهای یکتا تا بلاک‌چین، می‌توانند اصالت دارو را تأیید کرده و مسیر توزیع را بدون نیاز به تماس فیزیکی پایش کنند.

اصیلی توضیح می‌دهد که در بسیاری از کشورها، برای جلوگیری از قاچاق دارو، مسیر بازگشت فیزیکی کنار گذاشته شده و از سامانه‌های رهگیری دیجیتال استفاده می‌شود. به‌گفته‌ی او، شرکت‌های دارویی ایرانی نیز ظرفیت طراحی چنین سامانه‌هایی را دارند. او به نمونه‌ای از سامانه‌ی مبتنی بر شناسه‌ی یکتای دارو (UID) اشاره می‌کند که در آن، هر واحد دارو از لحظه‌ی خروج از انبار تا زمان تزریق قابل رهگیری است.

در این روش، داروساز یا مرکز درمانی با اسکن UID درج‌شده روی بسته‌ی واکسن، اطلاعات تزریق را به‌صورت برخط در سامانه ثبت می‌کند. سازمان غذا و دارو نیز می‌تواند به شکل لحظه‌ای موجودی و مصرف را مشاهده کرده و در صورت وجود مغایرت، اقدام به بررسی کند. این مدل نه تنها از قاچاق جلوگیری می‌کند، بلکه ایمنی کارکنان و بیماران را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

ضرورت اصلاح فوری سیاست‌ ها و بهره‌ گیری از فناوری‌ های نوین

پایش و کنترل زنجیره‌ی تأمین دارو یکی از عناصر حیاتی امنیت سلامت است، اما این کنترل نباید به قیمت جان یا سلامت نیروهای درمانی تمام شود. در جهان امروز، استفاده از فناوری‌های داده‌محور و سامانه‌های هوشمند به‌عنوان جایگزینی امن و کارآمد برای روش‌های سنتی شناخته شده است.

اصیلی تأکید می‌کند: «مبارزه با قاچاق دارو هدفی حیاتی است، اما نباید به بهای به خطر افتادن سلامت کارکنان نظام دارویی انجام شود. اکنون زمان آن رسیده که سازوکارهای دستی و پرریسک را کنار بگذاریم و از فناوری برای پایش شفاف، سریع و ایمن بهره ببریم.»

کارشناسان نیز معتقدند با توسعه‌ی سامانه‌های دیجیتال رهگیری، می‌توان علاوه بر جلوگیری از قاچاق، گزارش‌دهی دقیق‌تری از واکسیناسیون در سطح کشور به دست آورد؛ امری که به سیاست‌گذاری بهداشتی و برنامه‌ریزی واکسن‌های آتی کمک شایانی می‌کند.

جمع‌ بندی

بازگشت پوکه‌ی واکسن گارداسیل به داروخانه‌ها، هرچند با نیت درست و در راستای کنترل قاچاق طراحی شده است، اما در عمل خطرات جدی برای سلامت کارکنان و کارایی سیستم دارویی به همراه دارد. تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که جایگزینی این روش با سامانه‌های رهگیری دیجیتال، امن‌تر، سریع‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

در دنیای امروز که سلامت عمومی به داده و فناوری گره خورده است، حفظ ایمنی شغلی کادر درمان باید در اولویت قرار گیرد. شاید وقت آن رسیده که کنترل دارو نه با پوکه‌ی فیزیکی، بلکه با داده‌های هوشمند و سامانه‌های شفاف دیجیتال انجام شود؛ راهی که هم سلامت انسان را حفظ می‌کند و هم اعتماد به نظام دارویی را افزایش می‌دهد.